درس پژوهی یا فرایند بهسازی تدریس

درس پژوهی

فرآیند تدریس - یادگیری فراآیندی فراگیر است که دو گروه در آن دخالت دارند؛1-دانش آموزان و دبیران 2- ستاد (عوامل اجرایی از وزارت خانه تا مواد آموزشی و...)، به عبارت دیگر فرایند تدریس -یادگیری مختص دانش آموز نیست بلکه سایر عوامل وعناصر آموزش نیز در این فرایند مورد بررسی قرار می گیرند.

درس پژوهی به معنای پژوهش مشارکتی معلمان در کلاس درس است.

مطالعه درس‌پژوهی که اولین بار در ایران با عنوان "پژوهش مشارکتی معلمان در کلاس درس" معرفی شد و از آن پس به عنوان درس پژوهی ترویج می‌شود،  مدل ژاپنی بِه سازی آموزش و یادگیری است. این روش در ژاپن بیش از یک صد سال پیشینه تاریخی دارد و ناظر است به پژوهش معلم (آموزش)و دانش‌آموز (یادگیری) به مثابه روش، فرآیند و فرآورده.

کارگزاران آموزشی آن را به عنوان مدلی برای به سازی آموزش ارزیابی می‌کنند و پژوهشگران آموزشی آن را به مثابه الگوی پرورش حرفه‌ای معلمان در مدرسه ترویج می‌کنند .        

نخستین کسی که بحث درس پژوهی را در ایران مطرح کرد، محمدرضا سرکار آرانی بود. او به دلیل تحصیل و پژوهش در کشور ژاپن، از جمله کسانی بود که به طور عملی با مفهوم این تفکر در میان کارگزاران آموزشی ژاپن آشنا شد و خود به توسعه‌ی آن پرداخت.

درس پژوهی به زبان ساده مطالعه و پژوهش جمعی معلمان پیرامون عمل تدریس است . بعنوان یک معلم حرفه ای بیاییم و در روش تدریس خود تامل کنیم! شاید روش بهتری برای تدریس وجود دارد .

درس پژوهی را می توان رویکردی از آموزش ضمن خدمت معلمان در مدرسه در نظر گرفت که به وسیله تعامل در چهار حوزه (معلمان با خودشان،معلمان با معلمان،معلمان با دانش اموزان ، معلمان با اولیا)به بهبود فرآیند تدریس - یادگیری کمک می کند. (سرکار آرانی 1387)

ضرورت درس پژوهی

1.      تحول و تغییر شتابنده در جامعه و نقش و تاثیر آموزش وپرورش در مدیریت و همگامی با تغییرات

2.      تمایز بین پژوهش و عمل بخصوص در کلاس درس

3.      عدم نظارت بر کلاس درس

4.      عدم توسعه حرفه ای معلمان

5.      عدم اصلاح و بهبود دانش محتوایی و پرورشی معلمان

6.      این تصور غلط که معلم فقط آموزش دهنده است .                             

اهداف درس پژوهی          

تربیت معلمان حرفه ای هدف اصلی درس پژوهی کمک به یادگیری مستمر معلم است که این مهم را از طریق ایجاد بستر مناسب برای بازاندیشی و بهبود عمل خود معلم پدید می آورد.معلمان از طریق درس پژوهی ، یاد می گیرند که چگونه از یکدیگر بیاموزند و در تجارب آموزشی و تربیتی یکدیگر سهیم شوند.

 

 فرآیند اجرای درس پژوهی

ماهیت درس پژوهی این است که در زمینه فرآیند تدریس - یادگیری ، یک مسأله وسؤالی برای دبیر پیش می آید وبا همکاری

 و هم فکری سایر دبیران هم رشته وهم پایه، طرحی برای آن تدوین، اجرا و بازنگری می شود این فرآیند تاحصول نتیجه برای

یافتن بهترین روش تدریس تدام می یابد.

]  چرخه درس پژوهی به روایت تصویر:دانلود
حجم: 501 کیلوبایت

مراحل درس درس پژوهی نمونه بعدی؛

1-تبیین مسأله و تعیین اهداف:

 1-1 :رویکرداصلی درس پژوهی بر مینای حل مسأله است.مسأله شناسی مهم ترین وظیفه گروهی درسی است.مهم ترین پیشنیاز برای تشخیص درست مسائل، داشتن اطلاعات کافی از موقعیت کنونی یادگیری دانش آموزان در سطوح مختلف است.

هدف درس پژوهی، تبیین مسائل تدریس ویادگیری ویافتن راه حل آن است.وبه همین خاطر اولین مرحله به تبیین مسئله اختصاص داردتا فعالیت فرد و گروه را برانگیخته وهدایت کند.

تعداد متعارف گروه 6-3 نفر است.

در درس پژوهی به طور معمول 4 حوزه مرتبط با یکدیگر برای اکتشاف، تعیین مسائل و مطالعه ویادگیری وجود دارد.توجه به این حوزه ها چشم انداز معلمان را برای شناسایی مسائل توسعه می بخشد.

الف)تدریس:چه اقداماتی در تدریس موجب آموزش ویادگیری اثربخش تر می شود؟

ب)اهداف :تناسب اهداف با محتوا چقدر است؟آییا اهداف با ویژگی های دانش آموزان تناسب دارد؟

ج)محتوا:مباحث وموضوعات کلیدی در محتوا و چگونگی ارتباطات آنها را شناسایی می کند.

د)دانش آموزان:کانون درس پژوهی یاد گیری دانش آموزن است.

1-2:تعیین اهداف(اهداف کلی و جزئی) و سوالات

اهداف غالباً از ارزیابی آموخته های دانش آموزان ودریافت بیشترین فراوانیونارسای های یادگیری، تعریف ویژگی هایی که معلمان می خواهند در دانش آموزان خود رشد دهند ویا موضوعات مشکل آفرینی که معلمان در کلاس درس خود مشاهده کرده اند نشأت می گیرد.

هدف وسوالات می توانند نسبتاً دقیق ویا در قالب کلی تر، موضوعات را پوشش دهند.

هدف نویسی ویا طراحی اهداف در درس پژوهی بدون توجه به رویکرد های موجود در درس پژوهی امکان پذیر نمی باشد .

از مهم ترین رویکردهای درس پژوهی:

1. تأکید بر خلاقیت ونوآوری

2. تأکید برارائه تدریس فراگیر محور ،سوال محور و فرآیند محور

3. تأکید بربهره گیری از روش های نوین و فعال تدریس در تمام مرحل تدریس (طراحی،اجرا و ارزشیابی)

4. تأکید بر بکارگیری نظریه های جدید یادگیری در فرایند تدریس

5. تدکید بر صحت علمی، تخصصی وبروز بودن اطلاعات

6. قابلیت تعمیم روش های تدریسدر محیط های واقعی

7. استفاده بهینه از فناوری اطلاعات وارتباطات در تدریس

8. کاربست درس پژوهی

9. اجاد بسترها وسازوکارهای لازم برای اربیست

10. عملیاتی نمودن مفاد اسناد بالادستی.

از آنجایی که درس پژوهی در راستای ارتقای مهارت حرفه ای معلمان حرکت می کند، لذا هر هدفی که در این راستا قرار نگیرد.نمی تواند درس پژوهی بشمار آید.

1-3:تشکیل گروه

درس پژوهی فرایند مشارکتی وگروهی است و اجرای آن نیز مبتنی برمسئولیت گروهی است.

در تعیین نقش ها ومسئولیت ها توجه به این موارد لازم می باشد:الف)دبیران هم رشته وهم پایه(دبیران عربی در یک مدرسه). 

ب)مسئولیت هماهنگی گروه :مسئولیت اصلی هماهنگ کننده گروه ، راهنمایی ونظارت برفرآیند درس پژوهی می باشد که این فرد می تواند عضوی از گروه ویا خارج ازگروه ویا یک دبیر با تجربه ویا یک متخصص باشد.وبیشتر نقش ناظر وراهنما دارد.

ج)صاحب نظران: اغلب از دبیران متخصص یک درس خاص، کارشناسان وسرگروه درسی اساتید و...که کار تک تک اعضای گروه را با یکدیگر مرتبط می کند.

د)نقش های اجرایی:این نقش ها می تواند توسط اعضای گروه وبه صورت چرخشی در جلسات مختلف برعهده گرفته شود.

1:یادداشت بردار و منشی.2:نگارنده:تصمیمات مهم را یاداشت می کند.

3:تایپیست.

4:رابطدر جهت کار گروه با عوامل بیرونی ارتباط برقرار می کند.

1-4:برنامه ریزی خدمات ومنابع حمایتی

1-5:تدوین جدول زمان اجرایی درس پژوهی

ردیف	نوع فعالیت	مجری	همکاران اجرایی	زمان اجرا	مکان اجرا	تمهید مقدمات	هزینه اجرا	نحوه تأمین هزینه	امکانات جرایی	رسانه های آموزشی
1
2
3

1-6:اطلاع رسانی جرای درس پژوهی

1-7:تعیین ابزارهای اجرایی درس پژوهی:رویکرد درس پژوهی ابزار محور است.

2-طراحی درس:

طراحی وتدوین طرح درس اولیه یکی از برنامه ها و مراحل اساسی و اصلی در اجرای درس پژوهی در قالب سناریو آموزشی می باشد.می باشد.هنگامی که یک هدف یادپیری انتخاب شد دبیران برای «برنامه ریزی »و«طراحی درس»تشکیل جلسه می دهند.

تعیین اعضای گروه، وظایف ونقش هر عضو مانند مجری تدریس، فیلم بردار، منشی جلسات،ناظران، امکانات مورد نیاز تدریس، وجلسات هم اندیشی، وانتخاب کلاسی که قرار است در آن تدرس شکل گیرد.در این مرحله انجام می شود.

اصلی ترین ومهم ترین مورادی که لازم است گروه درس پژوهی در طرح درس مد نظر قرار دهدد ودر طراحی وسازماندهطرح درسِ درس پژوهی رعایت کنند عبارتند از:

1. مشخص کردن عنوان موضوع یا مسأله بر اساس درس خاصی از کتاب های درسی

2. تعیین اهداف درسی براساس موضوع وعنوان انتخاب شده

3. انتخاب کردن تجارب و فعالیت های تدریس -یادگیری، الگوها، راهبردها و روش های متناسب با اهداف مشخص شده

4. آماده سازی وایجاد انگیزه، ارزشیبابی آغازین

5. تعیین مفاهیم ومهارتهای پیش نیاز به عیارت دیگر رفتار های ورودی مورد نیاز

6. فهرست کردن منابع ورسانه های آموزشی مورد استفاده در انجام فعالیت های کلاسی

7. مشخص کردن روش های اداره وکنترل محیط کلاس درسی

8. تعیین روش های ارزشیابی جهت برآورد میزان تحقق اهداف آموزشی درس

9. مشخص کردن ابزار وشیوه های ارزشیابی

10. تمرکز بر چار چوب سؤالات پژوهشی گروه درس پژوهی

11. پیش بینی واکنش ها وشیوه تفکر دانش آموزان در فرآیند تدریس

12. تهیه وتدوین یک چهار چوب اجرایی مناسب برای طرح درس

13. ارئه درس جدید در کلاس

14. جمع بندی وخلاصه کردن، ارزشیابی پایانی،تعین تکلیف، ارائه منابع، وپایان دادن به درس(ساکی،1392با تغییر)

3-تدریس ومشاهده

3-1.آماده سازی وتمهید مقدمات اجرای تدریس:از نظر وضعیت کلاسی، نیروی انسانی، مکان ، زمان و ورسانه های آموزشیکنترل وبراساس چک لیست فراهم گردد.

3-2. تدریس درس انتخاب شده:طبق طراح درس تدریس شروع وعوامل گروه به جز مدرس بقیه در انتهای کلاس نظاره می کنند و از فعالیتهای معلم ودانش آموزان

یادداشت برداری ویا فیلم برداری می کنند. وبعد از پایان تدریس جلسه نقد و بررسی، ابتدا با صحبت معلمی درس را آموزش می داده شروع می شود.

3-3.مشاهده تدریس:باید قبل از برگزاری کلاس درس اصول وموارد موردمشاهده ثبت وضبط شود.برخی از این موارد عبارتند از:

4-باز اندایشی وطراحی آموزشی

5-اجرای تدریس مجدد

6-گزارش وانتقال تجارب: مرحله نهایی فرآیند درس پژوهی ایجاد گزارش در مورد طرح تحقیق می باشد. دبیران گروه درس پژوهی با ارائه یک گزارش، کار  خود را مستند سازی کرده وبه سهیم شدن دیگران در دانش حرفه ای خود می پردازند.